Dünya’yı daha fazla ısıtacak
El Niño başladı

ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi (NOAA) bugün (8 Haziran 2023), Dünya’nın sanayi öncesi seviyelerin 1.5 santigrat derece üzerine çıkma ihtimalini güçlendiren El Niño hava olayının başladığını doğruladı. Buna göre bilim insanları 2024’ün muhtemelen en sıcak yıl olacağını söylüyor. Bilim insanlarına göre bunun yaşanma ihtimali ise yüzde 90!

Peki, nedir bu El Niño?  

El Niño, aslında tüm Pasifik’i etkileyen bir olaylar zinciri. El Niño Güneyli Salınımı (ENSO) olarak da bilinen bu iklim modeli, Ekvatoral Orta Pasifik’te görülen atmosfer ve okyanus arasındaki sıcaklık dalgalanmalarını tanımlıyor. 

Dünya Meteoroloji Örgütü’ne (WMO) göre El Niño, orta ve doğu tropikal Pasifik Okyanusu’nda yüzeydeki deniz sıcaklıklarının normalden önemli ölçüde daha sıcak hale geldiği bir hava olayı. 

Bu alanda çalışmalar yürüten Prof. Dr. Murat Türkeş ise El Niño’yu şöyle açıklıyor: 

“Ekvatoral batı Pasifik Okyanusu’ndan doğuya akan sıcak yüzey sularının kıyısal Humbolt Akıntısı’nın besince zengin soğuk sularının yerine geçmesi sonucunda, her 2-5 yılda bir Güney Amerika’nın batı kıyılarında okyanus akıntılarının yönünde ve yüzey sularının sıcaklığında gözlenen ani değişikliktir.”

Güneyli Salınımı’nın tropikal Pasifik Okyanusu üzerinde gözlenen geniş alanlı bir atmosferik basınç oynaması olduğunu söyleyebiliriz. Türkeş, atmosferik basınç oynamasını, Endonezya alçak basınç ve güneydoğu Pasifik yüksek basınç alanları arasında hava kütlesi değişimi ile karakterize edilebileceğini söylüyor. 

Columbia İklim Okulu ise El Niño için kullanılan “fenomen” tanımlanmasının nereden geldiğini şöyle açıklıyor: 20. yüzyıl bilim insanları El Niño-Güney Salınımı’nı (ENSO) araştırmadan önce, Perulu balıkçılar Güney Amerika kıyılarının okyanus sularının sıcaklığını incelediler ve bu sıcaklığın balıkçılığı nasıl etkilediğini gözlemlediler. Bu olguya El Niño (erkek çocuk) adını verdiler. Çünkü gözlemledikleri etkiler, Noel dönemi süresince en belirgin şekilde görülüyordu. ENSO teriminin Güney Salınımı kısmı atmosferik bileşene, yani atmosfer basıncının orta/doğu Pasifik ile batı Pasifik arasındaki kaymasına işaret ediyor.

Ne zaman ve nasıl oluşuyor?

El Niño, batıdaki sıcak su kütlesinin doğuya doğru hareket etmesi sonucu Doğu Pasifik’in ısınması, termoklin seviyesinin de (değişik sıcaklıkta iki su kütlesi arasındaki su tabakası) doğuda okyanus derinliklerine doğru daha da ilerlemesiyle meydana geliyor. 

Oluşma zamanı ise değişken. El Niño’nun düzenli bir periyodu yok. İki ile yedi yıl arasında ve genellikle de 3-4 yılda bir görülüyor. Tipik bir El Niño, 12-18 ay sürüyor ama zaman zaman etkisini iki yıl boyunca sürdürenler de çıkabiliyor.

Basınçtaki değişiklik, rüzgar şiddeti, okyanus akıntıları, deniz yüzeyi sıcaklıkları ve yağış olaylarındaki dalgalanmalar El Niño’nun yakından ilişkili olduğu olaylardır.

Oluştuğu dönemlerde ise tüm dengelerin alt-üst olduğunu söylemek yanlış olmaz; Pasifik Okyanusu’nda ve Peru kıyısı boyunca, alize rüzgarları zayıflar, deniz yüzeyi sıcaklığı yaklaşık 4-5 derece kadar yükselir, besin değeri düşer, sağanak yağışlar görülür, fırtınalar çıkar ve seller yaşanır.

Deniz yüzeyi sıcaklığının yükselmesi ayrıca, Güney Amerika’nın Pasifik kıyısındaki balıkçılık etkinliklerinde ve diğer deniz canlılarının nüfusunda çok büyük azalmalara da neden oluyor.

Diğer zıt parça: La Niña

Bu iklim modelinin diğer zıt parçası ise La Niña . (Pasifik Okyanusu’nun yüzey sularının sıcaklıklarıyla alizeler arasındaki ilişkiyi ortaya çıkartan Cambridge Üniversitesi matematikçilerinden Sir Gilbert Walker, El Niño ve La Niña ’yı bir tahterevalliye benzetiyor.)

La Niña , atmosfer ve okyanus arasındaki sıcaklık dalgalanmalarının birbirine zıt parçalarından biri. Tropikal orta ve doğu Pasifik bölgesindeki deniz suyu sıcaklıklarının, uzun süreli ortalamadan daha soğuk olduğu koşullar, La Nina olarak tanımlanıyor.  

Sıcak fazı oluşturan El Niño’da, okyanus yüzey suyu sıcaklıkları normalin üzerine çıkar. Soğuk fazı oluşturan La Niña ’da ise alizelerin şiddeti artarak, Orta ve doğu Pasifik’te yüzey suyu sıcaklıkları normalin altına düşer.

Özetle, bu sistem içerisinde La Niña soğuk evre; El Niño ise sıcak evre olarak bilinir. El Niño’lar, La Niña’lardan daha sık bir biçimde yaşanır.  

Mevcut durum ve uyarılar

El Niño’nun başladığını duyuran NOAA’dan İklim Bilimci Michelle L’Heureux yaptığı açıklamada, El Nino’nun gücüne bağlı olarak dünyanın bazı bölgelerinde kuraklık ve şiddetli yağış riskinin artması gibi çeşitli olumsuz etkilere yol açabileceğini ve gezegenimizde sıcaklık rekorunun yaşanabileceğini ifade etti.

Bilim insanları son birkaç aydır, bu yılın ilerleyen dönemlerinde ve 2024’ün ilk aylarında oluşabilecek potansiyel bir El Niño konusunda sık sık uyarılarda bulundu. 

Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO) de, El Niño’nun temmuz ayı sonuna kadar yüzde 60, eylül ayı sonunda da yüzde 80 olasılıkla gerçekleşeceğini tahmin ettiğini mayıs ayı başında duyurmuştu.

Avustralya’nın resmi Meteoroloji Bürosu ise iki gün öce, araştırmaların deniz yüzeyi sıcaklıklarının ağustos ayına kadar El Niño eşiğini geçeceğini gösterdiğini açıkladı. Ayrıca, “Süper El Niño” nun bu yıl Avustralya’yı vurmasının da muhtemel olduğu açıklamada belirtildi. 

Bilim insanları, büyük El Nino’ların, her 10 ila 15 yılda bir ortaya çıkma eğiliminde olduğunu ve 2016’daki son aşırı El Niño olayının “küresel sıcaklıkların kayıtlardaki en yüksek seviyeye çıkmasına, bu küresel ısınmanın da sellere, kuraklıklara ve hastalık salgınlarına yol açtığını” hatırlatıyor. 

Bilim insanları ayrıca son yıllarda sıklıkla bahsedilen “Süper El Niño” konusunda da uyarıda bulunuyor: 

“Pasifik’in ekvator çevresindeki merkezi bir bölgesinde çok yüksek sıcaklıklara neden olabilecek potansiyel bir “Süper El Niño” yaşanabilir!”

“Süper El Niño”, bahsedilen küresel sıcaklıkların aslında çok fazla artış göstermesi ile ortaya çıkabilecek “şiddetli bir dünya sıcaklığı” anlamına geliyor. Araştırmacılar, 2023’ün sonlarında bir “Süper El Niño” öngörüyor.

Peki, potansiyel “Süper El Niño”evresinde neler beklemeliyiz?

→ Küresel sıcaklıklar sanayi öncesi seviyelerin 1.5 santigrat derece üzerine çıkabilir. (Birleşmiş Milletler bu eşiğe karşı uyarıda bulunuyor).

→ Benzeri görülmemiş yağışlar devam edebilir. Atmosferik nehir tipi olayların olasılığı artabilir. 

→ Ortaya çıkacak yüksek okyanus sıcaklıkları, mercan resiflerine zarar verebilir ve Pasifik’teki kasırga mevsimi şiddetlenebilir.

→ Okyanusun “alacakaranlık bölgesi” ortadan kalkabilir. (Bu bölge yüzeyin 656 fit ile 3.280 fit altında yer alıyor). Bu bölge, yüksek düzeyde biyolojik çeşitlilik içeriyor. 

→ Aşırı El Niño ve La Niña olaylarının sıklığı -agresif sera gazı emisyon durumlarında- 21. yüzyılın sonuna kadar yaklaşık 20 yılda bir iken 10 yılda bire yükselebilir.

Ayrıca, Science dergisinde yayımlanan bir araştırma, doğal bir şekilde meydana gelen El Niño iklim modelinin, -etkileri yıllar boyunca süreceği için- küresel ekonomiye trilyonlarca dolara mal olabileceğini gösteriyor. New Hampshire’daki Dartmouth College araştırmacıları ise, 2023’te başlayacak bir El Nino’nun küresel ekonomiye önümüzdeki beş yıl içinde 3,4 milyon dolara (2,7 milyon sterlin) mal olabileceğini tahmin ediyor.

El Niño’ların atmosferdeki ısıyı dengelemek gibi bir rolü olduğu görüşünde olan bilim insanları, küresel ısınma sürerse, El Niño’ların da bu dengeleme görevini yerine getirmek için daha sık ortaya çıkabileceğini belirtiyor. El Niño ya da “Süper El Niño” dünya çapında yıkıcı iklim etkilerine sahip olacak.